Nigdzie w Polsce nie ma jednego źródła zanieczyszczeń powietrza, które można by szybkim zabiegiem zlikwidować i ulżyć naszym płucom. Ale gdy podzielić to wyzwanie na zadania, można osiągnąć świetne efekty. Dowodzą tego osiągnięcia podwarszawskiego Piastowa, który dzięki wsparciu programu LeadAir i zielonym inwestycjom zmniejszył poziom pyłów PM2,5 o 40% i zbliża się do bezpiecznej normy zalecanej przez Światową Organizację Zdrowia.
Chociaż Polska zrobiła w ostatnich latach postępy w zrozumieniu zjawiska smogu i w walce z nim, to wciąż daleko nam do tego, by uczciwie powiedzieć, że oddychamy czystym powietrzem. Nie brakuje jednak lokalnych liderów, którzy nie czekając aż skuteczne rozwiązania zostaną wprowadzone w skali kraju, samodzielnie wdrażają ambitne działania na rzecz poprawy jakości życia mieszkańców.
Podwarszawski Piastów został jednym z uczestników drugiej edycji programu LeadAir uruchomionego przez Forum Energii w 2019 r.Władze miasta już wcześniej działały na rzecz poprawy stanu powietrza m.in. rozwijając miejski program Stop Smog polegający na wsparciu mieszkańców w wymianie najbardziej trujących pieców. Jednak to zastrzyk eksperckiego know-how i kompleksowe inwestycje w czystą energię nadały zielonej transformacji rozpędu.
Piastów jest dość nietypowym miastem jak na polskie realia. Z jednej strony dość nieduży (ma ok. 24 tys. mieszkańców), jednocześnie należy do ponad dwumilionowej aglomeracji warszawskiej. Wielu mieszkańców Piastowa realizuje potrzeby związane z pracą, edukacją czy rozrywką w stolicy, przez co miasteczko przez lata nabrało charakteru wielkomiejskiej “sypialni”. Dominuje tu zatem zabudowa jedno- i wielorodzinna, do tego stopnia, że Piastów jest drugim miastem w Polsce pod względem gęstości zaludnienia.
Taka sytuacja zwykle sprzyja powstawaniu smogu, gdyż to właśnie domowe źródła ciepła są głównym źródłem szkodliwych zanieczyszczeń. Jednocześnie Piastów leży w sąsiedztwie ruchliwych szlaków komunikacyjnych (z dwóch stron przylega do autostrady), jak i dużej elektrociepłowni, co wraz z sąsiedztwem samej Warszawy i gmin ościennych może wpływać negatywnie na jakość powietrza.
Działania
Większość inicjatyw podejmowanych w ostatnich latach dla poprawy stanu powietrza w mieście zawiera się w programie inwestycyjnym Lepszy Klimat dla Piastowa. Co istotne, spora część z nich to nie były działania stricte antysmogowe. Zgodnie założeniami projektu LeadAir zmiany korzystne dla powietrza uzupełniały się ze zmianami dobrymi dla klimatu. Wspólnym mianownikiem była poprawa efektywności energetycznej budynków i postawienie na niskoemisyjne źródła energii.
Poza dokończeniem wymiany ostatnich 341 niskoefektywnych pieców w ramach trwającego już programu miejskiego Stop Smog podjęto się także czterech kluczowych inwestycji:
Do celów strategicznych programu należą również rozbudowa zielono-niebieskiej infrastruktury, dokończenie rewitalizacji terenów zielonych i opracowanie planu adaptacji miasta do zmian klimatu.
Realizacja czterech wyżej wymienionych kluczowych filarów programu kosztowała ok. 150 mln zł, środki pozyskano z grantów zdobytych dzięki współpracy z Forum Energii i uczestnictwu w LeadAir. Szacowany czas przygotowania tych inwestycji wynosi od dwóch do trzech lat. Mimo, że część z nich jest jeszcze w trakcie, miasto już teraz przygotowuje się do aplikowania o kolejne środki i kontynuację rozpoczętej wizji zmian. Kolejnym ważnym krokiem będzie wykonanie drugiego odwiertu geotermalnego w celu zapewnienia miastu zielonej, czystej energii.
Prowadzenie ujętych w nich rozwiązań pozwoli Piastowowi rocznie oszczędzać 43 GWh energii i jednocześnie produkować 65 GW – to razem równowartość 150 mln zł. Dla klimatu również będzie to wymierna ulga, dzięki inwestycjom do atmosfery trafiać będzie rocznie o 23 tys. ton CO2 mniej.
Z kolei akcja Stop Smog finansowana z miejskiego budżetu umożliwiła wymianę ponad trzystu najbardziej trujących pieców domowych. Efekty wszystkich przeprowadzonych działań widoczne są w konsekwentnym spadku średniorocznego poziomu zanieczyszczenia pyłami zawieszonymi PM2.5. Według danych IQAir w 2017 wynosiło ono w Piastowie 24,4 mikrograma na m3, w 2020 r. spadło do 17,8 µg/m3, a w 2022 do 14,7 µg/m3. To już bardzo blisko rocznej normy zalecanej przez WHO, która wynosi 10 µg/m3.
Forum Energii pracuje obecnie nad raportem “Mapa drogowa transformacji energetycznej Piastowa” gdzie dokładniejszej analizie poddany zostanie stan budynków i źródeł ciepła do wymiany. Dokument będzie drogowskazem dla podejmowania optymalnych finansowo decyzji w zakresie transformacji energetycznej miasta, które pozwolą na odzyskanie czystego powietrza i zbliżenie się do celu neutralności klimatycznej. Publikacja ukaże się wiosną 2024 r.
