Rozproszone pompy ciepła, kolektory słoneczne z magazynem ciepła lub biogazownia – to trzy warianty odejścia od ogrzewania węglem w Zakładzie Energetyki Cieplnej w Rawiczu. 20-tysięczne miasto powiatowe pokazuje, że ma pomysł, jak w kilka lat obniżyć nie tylko emisje ze spalania węgla, ale też rachunki mieszkańców. Zmiany planowane przez miasto dotyczą systemowego źródła ciepła i zapewnienia wsparcia mieszkańcom w pozyskaniu dotacji na wymianę jego indywidualnych źródeł. Działania miasta wspierają eksperci i ekspertki Forum Energii, którzy dla Rawicza opracowali plan transformacji energetycznej obejmujący perspektywę kolejnych 17 lat.
Spalanie paliw kopalnych powoduje zmiany klimatu i szkodliwe dla zdrowia zanieczyszczenia powietrza – co do tego panuje międzynarodowy konsensus naukowy, który podziela większość Polek i Polaków. W dyskusjach na ten temat niemal całą uwagę poświęca się elektrowniom, w Polsce w większości nadal zasilanym węglem, oraz pytaniu, czym najlepiej go zastąpić. Jednak większość emisji CO2 to nie produkcja prądu – zanieczyszczenia pochodzą również z ogrzewania budynków, przemysłu, rolnictwa i transportu. Są to obszary, którymi można skutecznie zająć się w skali lokalnej np. w ramach przedsiębiorstwa czy samorządu.
Najdroższym scenariuszem dla lokalnej transformacji energetycznej jest czekanie i odkładanie inwestycji na przyszłość ze względu na rosnące koszty węgla czy gazu i coraz wyższe koszty emisji. Dlatego już dziś lokalni liderzy i liderki powinni wspierać przechodzenie na energię odnawialną, termomodernizację budynków i wymianę tzw. kopciuchów.
Tego rodzaju zmiany są przedmiotem skierowanego do samorządów programu LeadAir rozwijanego przez Forum Energii. Przedstawiciele i przedstawicielki uczestniczących w nim miast uczą się od ekspertów i siebie nawzajem, jak dzięki innowacjom dążyć do neutralności klimatycznej i czystego powietrza oraz skąd pozyskiwać fundusze pozwalające na sfinansowanie transformacji. W programie uczestniczyły zarówno duże aglomeracje, jak Warszawa, dawne „smogowe zagłębia” takie jak Rybnik, jak również rozsiane po Polsce miasta powiatowe. Wśród nich jest położony w Wielkopolsce Rawicz, który skupił się na modernizacji lokalnego systemu ciepłowniczego, ale również na działaniach na rzecz poprawy jakości powietrza i realizacji zapisów wojewódzkiej uchwały antysmogowej.
Według Europejskiej Agencji Środowiska za 1/3 emisji gazów cieplarnianych w Europie odpowiadają budynki. Natomiast kilkanaście procent emitowanego do atmosfery CO2 pochodzi z ich ogrzewania lub chłodzenia. W Polsce ogrzewnictwo oparte jest wciąż w dużej mierze na spalaniu węgla. Sektor ten jest też jednym z głównych źródeł zanieczyszczeń powietrza, czyli smogu.
Ogrzewnictwo jest obszarem transformacji energetycznej, gdzie samorządy mogą w największym stopniu wspierać swoich mieszkańców. Często to od wsparcia lokalnych władz zależy, jak wiele z tzw. kopciuchów zostanie wymienionych na mniej trujące piece lub zastąpionych czystą energią. Do tej pory w Rawiczu złożono ponad 620 wniosków o wymianę urządzenia grzewczego w ramach programu “Czyste Powietrze”.
Za największe wyzwanie z obszaru ciepłownictwa w mieście eksperci Forum Energii uznali Zakład Energetyki Cieplnej, spalający rocznie od 3 do 4 tysięcy ton miału węglowego i emitujący 6,2 tys. ton CO2. Wspólnie z władzami Rawicza przygotowali oni strategię transformacji tego systemu w celu odejścia od spalania węgla i racjonalizacji kosztów, jakie za kilka lat będą ponosić mieszkańcy.
Strategia analizuje trzy warianty:
Ciepłownictwo zostało w ostatnich latach zaniedbane, co zbiera żniwo w postaci fatalnej kondycji sektora, uzależnieniu od węgla i złej kondycji finansowej przedsiębiorstw. Z naszych analiz wynika jednak, że to właśnie ciepłownictwo może stać się naturalnym liderem transformacji energetycznej w kraju. Plan transformacji ZEC w Rawiczu jest tego dowodem, wymaga jednak dużych nakładów finansowych, których pozyskanie będzie zależało od determinacji lokalnych władz i dostępnych w Polsce dofinansowań – Anita Cieślicka, Dyrektorka Programu Miasta, w Forum Energii.
Strategia systemu ciepłowniczego jest częścią większego Planu transformacji energetycznej Rawicza do 2040 r. tworzonego we współpracy z Forum Energii. Dzięki wykorzystaniu innowacyjnego narzędzia obliczeniowego i analitycznego Zefir, możliwe jest wypracowanie ścieżki ambitnych działań na kolejnych 17 lat przy jednoczesnym zapewnieniu racjonalnych kosztów dla gospodarstw domowych.
Według raportu Forum Energii “Transformacja energetyczna w Polsce. Edycja 2024” niemal co piąta cząsteczka dwutlenku węgla emitowana do atmosfery z Polski pochodzi z transportu. Sektor ten jest źródłem szkodliwych dla zdrowia spalin. Działania na poziomie lokalnym mogą zmniejszyć zarówno emisje CO2 jak i zanieczyszczenia, głównie poprzez budowę infrastruktury, która ułatwia podróżowanie na krótkich i prostych trasach niskoemisyjnymi środkami transportu jak rowery czy autobusy.
Władze Rawicza zrealizowały w ostatnich latach projekt obejmujący rozbudowę infrastruktury rowerowej m.in. przez budowę ciągów pieszo-rowerowych o łącznej długości 23 km, powstanie zintegrowanego węzła przesiadkowego z systemem rowerów publicznych czy stworzenie parkingu dla rowerów koło dworca PKP w Rawiczu. Miasto przy okazji nowych inwestycji przebudowuje chodniki na drogi pieszo-rowerowe. Zachęcając mieszkańców do zmian na rzecz poprawy jakości życia, samo też stara się dawać dobry przykład dbając o efektywność energetyczną budynków znajdujących się w jego gestii.
Plan inwestycji w ostatnich latach objął m.in. termomodernizację szkoły podstawowej i zakładu opieki zdrowotnej oraz wyposażenie tych budynków w panele fotowoltaiczne. Zmniejszy to energochłonność tych obiektów, a tym samym koszty ich utrzymania. W planach są kolejne modernizacje budynków gminnych, w tym przede wszystkim szkolnych.
Zwieńczeniem społecznych projektów energetycznych ma być wdrożenie sytemu Human Smart City. Zaangażuje on nowe technologie to poprawy jakości życia w mieście. Uruchomiono m.in. inteligentny monitoring, zintegrowany system czujników jakości powietrza, inteligentne i energooszczędne oświetlenie.
W Rawiczu mamy tradycyjne ogrzewanie i źródła ciepła, zasilane głównie węglem. Jest to element podwójnie niekorzystny. Po pierwsze, negatywnie wpływa na środowisko i jakość powietrza, co przekłada się na zdrowie naszych mieszkańców. Po drugie, jest to technologia przestarzała, którą warto zastąpić niskoemisyjnymi rozwiązaniami. Dlatego na pewno skorzystamy z rozwiązania, które wypracujemy wspólnie w ramach projektu LeadAir. W Rawiczu transformację energetyczną traktujemy jako szansę na zadbanie o naszych mieszkańców – Grzegorz Kubik, Burmistrz Gminy Rawicz.